หากเราจะกล่าวถึงเรื่องของวัฒนธรรม กาแฟไทย สิ่งนี้สามารถสืบย้อนไปในประวัติศาสตร์ได้อย่างยาวนานของเรา โดยเฉพาะวัฒนธรรมในด้านกาแฟนี้ ค่อนข้างที่จะมีส่วนสำคัญ และเปรียบเสมือนมรดกทางด้านอาหาร และเครื่องดื่มของประเทศไทยเราเลยทีเดียว
ย้อนไปตั้งแต่การมีร้านหาบเร่แผงลอย หรือร้านขายกาแฟอยู่ริมถนน ที่มักจะมีการเสิร์ฟกาแฟแบบไทย ที่ชงด้วยนมข้นหวาน มีการเสิร์ฟโอเลี้ยง มีการพบปะนั่งพูดคุยกัน ไปจนถึงร้านกาแฟและคาเฟ่เฉพาะทาง ที่มีทั้งการขายกาแฟ ไม่ว่าจะเป็นกาแฟแบบธรรมดา กาแฟในรูปแบบพิเศษหรือกาแฟสเปเชียลตี้ ทั้งของไทยและของต่างประเทศด้วย ดังนั้นเราจึงอาจบอกได้ว่า ความหลากหลายในวัฒนธรรมกาแฟของบ้านเรา ค่อนข้างที่จะมีสูงมากเลยทีเดียว
กล่าวมาถึงตรงนี้แล้ว หลายคนน่าจะรู้กันแล้ว วันนี้เราจะชวนคุณมาทำความเข้าใจ และทำความรู้จักวัฒนธรรม กาแฟไทย ของบ้านเรา คนไทยนิยมที่จะดื่มกาแฟในรูปแบบไหน ในอดีตเราดื่มกาแฟอะไร ในปัจจุบันกาแฟของเราเป็นอย่างไร และหากเทียบกับสายตาของชาวโลก อุตสาหกรรมกาแฟของเราอยู่ในจุดไหนแล้ว วันนี้เราจะมาคุยกันเกี่ยวกับเรื่องราวนี้
เรื่องราวของกาแฟเย็น
หากเราจะกล่าวถึงกาแฟเย็น หลายคนน่าจะนึกถึงร้านกาแฟ ซึ่งเป็นร้านกาแฟริมทางที่มีคุณลุงขับรถเข็น มาขายกาแฟให้กับเราดื่ม รสชาติของกาแฟก็ไม่ได้มีความซับซ้อนอะไรมากมาย แต่มันกลับทำให้เราสดชื่น และมีความสุขได้อย่างบอกไม่ถูก กาแฟเย็นของบ้านเรานั้น จัดทำได้โดยการชงกาแฟแบบเข้มข้น ซึ่งส่วนมากกาแฟที่นำมาใช้ จะเป็นกาแฟในรูปแบบกาแฟผง นำมาชงกับนมข้นหวาน และใส่น้ำแข็งพร้อมเสิร์ฟ
ด้วยวัตถุดิบอย่างการใช้นมข้นหวาน หรือบางร้านอาจจะตีฟองนมลงไปให้ด้วย ทำให้รสชาติของกาแฟมีความละมุนมากเลยทีเดียว ด้วยรสหวานนวล และความครีมมี่ของเครื่องดื่ม ทำให้กาแฟเย็นของบ้านเรา เป็นอะไรที่ได้รับความนิยมเป็นอย่างมาก ไม่ใช่แค่ชาวไทยเราเท่านั้น ชาวต่างชาติ หากมีโอกาสได้ลิ้มลองกาแฟเย็นของเรา ก็อาจจะถูกใจได้ไม่ยาก
เหตุผลอีกประการหนึ่ง ที่กาแฟเย็นแบบไทยของเรา ได้รับความนิยมสูงนั่นก็คือ การที่กาแฟเย็น ถูกนำมาสืบในร้านรถเข็น ที่เราสามารถหาได้ทุกหัวมุมถนน แง่หนึ่งมันเป็นอะไรที่น่าสนใจ ที่ต่างชาติหลายประเทศไม่มีให้เห็น อีกแง่หนึ่งเมื่อมันมีอยู่มาก มันสามารถที่จะหาดื่มได้ง่ายดาย ด้วยรสชาติที่อร่อยของตัวเอง ทำให้กาแฟเย็นเป็นที่นิยมอย่างไม่ยากเย็นนัก
โอเลี้ยง
เครื่องดื่มอีกชนิดหนึ่ง ที่หลายคนอาจจะมีความสงสัยกันอยู่บ้าง ว่าแท้จริงแล้วมันคือกาแฟของไทยเราหรือไม่ เครื่องดื่มชนิดนั้นก็คือโอเลี้ยง ซึ่งนับว่าเป็นเครื่องดื่มอีกชนิดหนึ่งที่ได้รับความนิยมมากเช่นเดียวกัน แท้จริงแล้ว โอเลี้ยงเป็นเครื่องดื่มที่มาจากประเทศจีน ไม่ใช่เครื่องดื่มกาแฟเย็นแบบไทยแท้ โดยคำว่า “โอเลี้ยง” เป็นภาษาจีนแต้จิ๋ว คำว่า “โอ” แปลว่า สีดำ และคำว่า “เลี้ยง” แปลว่า เย็น คำว่าโอเลี้ยง จึงหมายถึงเครื่องดื่มสีดำที่เย็นนั่นเอง
วิธีการในการชงโอเลี้ยงนั้น แต่เป็นวิธีการเดียวกับที่ใช้ในการชงกาแฟโบราณ แต่วัตถุดิบที่ใช้ จะมีความแตกต่างกันอยู่เล็กน้อย โอเลี้ยงไม่ได้ทำมาจากกาแฟคั่วบดทั่วไป แต่จะใช้ผงกาแฟแบบโบราณเช่นเดียวกัน แต่กาแฟโบราณนั้น จะเป็นการนำมารวมกันของเม็ดมะขามคั่ว เมล็ดข้าวโพด รวมถึงส่วนผสมอื่นๆ อีกมากมายหลากหลายอย่าง
จากนั้นจะทำการนำส่วนผสมทั้งหมด นำลงไปคั่วในกระทะ ซึ่งนี่ถือเป็นตัวตัดสินรสชาติที่สำคัญ ของเครื่องดื่มโอเลี้ยงเลยทีเดียว ขั้นตอนการคั่ว จะเป็นตัวกำหนดรสชาติของโอเลี้ยง (ตรงนี้จะมีความคล้ายกับการคั่วกาแฟแบบทั่วไป) บางร้านในระหว่างการคั่ว จะทำการเติมเนย และน้ำตาลลงไปเพื่อเพิ่มความหอม และทำให้ได้กลิ่นคาราเมลด้วย จากนั้นจะนำเอาโอเลี้ยงไปบดเพื่อนำไปชงเป็นเครื่องดื่ม
พัฒนาการของวัฒนธรรมกาแฟไทย
เรียกได้ว่าในช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมานี้ วัฒนธรรมกาแฟไทยของเรา ได้มีการพัฒนาขึ้น มีการเปลี่ยนแปลงมากยิ่งขึ้น ในบางจุด มันมีการเปลี่ยนแปลงแบบก้าวกระโดดเลยทีเดียว สิ่งที่เห็นได้ชัดคือการพัฒนาไปสู่กาแฟชนิดพิเศษ เริ่มมีการนำกาแฟสเปเชียลตี้มาใช้มากยิ่งขึ้น จนเข้าสู่ยุคแห่งกาแฟคลื่นลูกที่สาม เรามีโอกาสได้เห็นร้านกาแฟมากมาย โรงคั่วกาแฟมากมาย รวมถึงได้มีคนรุ่นใหม่ กระโดดเข้ามาทำในอุตสาหกรรมกาแฟมากยิ่งขึ้นด้วย
ทั้งหมดนี้เพื่อที่จะนำเสนอกาแฟที่มีความหลากหลาย ได้มีการนำกาแฟอาราบิก้า และโรบัสต้า เข้ามาใช้งาน มีการทำให้กาแฟเหล่านี้คุณภาพสูงมากยิ่งขึ้น และยังมีแบรนด์กาแฟจากต่างประเทศ ที่เข้ามาเปิดตลาดในประเทศไทยของเรามากด้วยเช่นกัน ไม่ว่าจะเป็นในแง่ของการนำสินค้าเข้ามาขาย หรือในแง่ของการเข้ามาเปิดร้านในบ้านเราเอง
แต่ไม่ว่าจะในรูปแบบใดก็ตาม จะเป็นร้านกาแฟ หรือคาเฟ่ของคนไทยเรา หรือเป็นของชาวต่างชาติก็ตาม เหล่านี้ค่อนข้างได้รับความนิยมจากบรรดานักท่องเที่ยวทั้งไทยและต่างชาติ และยังได้รับความนิยมจากบรรดาคนท้องถิ่นด้วย ผู้คนที่มีความสนใจ กับกาแฟรูปแบบใหม่ การสัมผัสรสชาติกาแฟแบบใหม่ รวมถึงการเรียนรู้เรื่องราวของกาแฟแบบใหม่ด้วย
อิทธิพลจากต่างชาติ
เราปฏิเสธไม่ได้เลยว่า วัฒนธรรมกาแฟสมัยใหม่ หรือวัฒนธรรมกาแฟในปัจจุบันของเรา ที่เราได้มีการพบเห็นคาเฟ่ หรือบรรดาร้านกาแฟอยู่ทั่วบ้านทั่วเมือง ได้มีการนำเทรนด์กาแฟคลื่นลูกที่สามมาใช้งาน มีกาแฟสเปเชียลตี้เกิดขึ้น ผู้คนใส่ใจในรายละเอียดกาแฟของตนเองมากยิ่งขึ้น การที่มีสิ่งเหล่านี้เกิดขึ้นมาในยุคปัจจุบันได้ ส่วนใหญ่เลยมาจากอิทธิพล ที่เราได้รับมาจากประเทศผู้ผลิตกาแฟอื่นๆ ไม่ต้องมองไหนไกล จากในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ของเรานี่เอง
ในปัจจุบันได้มีการเพิ่มจำนวนมากยิ่งขึ้น ของทั้งบรรดาผู้ผลิตกาแฟ บาริสต้า และโรสเตอร์ชาวไทย ที่มีโอกาสเข้าร่วมการแข่งขัน และเข้าร่วมกิจกรรมทางด้านกาแฟระดับนานาชาติ สิ่งนี้นับว่าเป็นสิ่งที่ดี เพราะมันจะเป็นการช่วยยกระดับกาแฟไทย และค่อนข้างที่จะมีส่วนในการสนับสนุนการเติบโตของวัฒนธรรมกาแฟในประเทศไทยของเรา เป็นอย่างมากเลยทีเดียว
โดยรวมแล้ว วัฒนธรรมกาแฟไทยของเราเอง ค่อนข้างที่จะมีความหลากหลาย และมีความน่าสนใจในตัวเองอยู่มาก ซึ่งสิ่งที่เกิดขึ้น และมีอยู่ในวัฒนธรรมของเรานี้ สามารถที่จะสะท้อนถึงประวัติศาสตร์ของประเทศ ในทางกาแฟของเรา อีกมุมนึง มันก็บอกเราด้วยว่า ในฐานะของผู้ที่อยู่ในอุตสาหกรรมกาแฟ ประเทศไทยเราเป็นผู้เล่นที่ค่อนข้างมีความน่าสนใจ หากเรามองภาพใหญ่ในอุตสาหกรรมกาแฟระดับโลก
เรามีตั้งแต่กาแฟในรูปแบบดั้งเดิม เป็นกาแฟไทยโบราณ กาแฟที่ได้รับอิทธิพลมาจากต่างประเทศเช่นโอเลี้ยง ไปจนถึงกาแฟสมัยใหม่ ที่มีการพัฒนามาจนถึงยุคกาแฟคลื่นลูกที่สาม การให้ความใส่ใจในรายละเอีย กับกาแฟสเปเชียลตี้ ไม่ว่าจะแบบไหน ประเทศไทยเรามีให้คุณเลือกทั้งหมด
วัฒนธรรมกาแฟในบ้านเรานั้น ยังคงมีการพัฒนา และมีการเติบโตอย่างต่อเนื่องมากขึ้นเรื่อยๆ และยังเป็นส่วนสำคัญ ของมรดกทางด้านอาหารและเครื่องดื่มของประเทศไทยเรา ซึ่งก็เป็นที่ถูกพูดถึงอย่างมากบนเวทีโลก กาแฟไทยของเราจะถูกผลักดัน ให้มาเป็นผู้เล่นคนสำคัญคนหนึ่ง และคาดว่าจะเป็นแบบนั้นในอนาคตอันใกล้